SAIDA MAK MINERALOJIA

Ita koalia kona ba fatuk ida nia forma, maka ita tenki hatene uluk kona ba mineral sira, basa fatuk sira ne’e forma liu husi mineral sira ne’ebe halibur hamutuk, atu hatene kona ba saida mak mineral, maka ita presiza estuda kona ba mineralojia.

Liafuan mineralojia nia orijen mai husi lian Latinu ne’e hafahe ba liafuan rua, ne’e mak Minera no Lojia, iha ne’ebe Minera ne’e mak Mineral no Lojia ne’e mak siensia ka estuda. Nune’e ita fo definisaun de’it ba mineralojia katak siensia ida ne’ebe dedika nia estudu kona ba Mineral.

Tuir definisaun jeolojia, Mineralojia hanesan Sanak ida husi Jeolojia ne’ebe hala’o nia estudu espesialmente kona ba Mineral, liu husi estudu ba kompozisaun, propriedade fizika tantu kimika, nia estrutura no nia geneze ka orijinalidade. Mineralojia mos estudu la’os deit kona ba mineral sira ne’ebe iha valor ekonómiku, maibe substansia hotu ne’ebe hola-an nudar mineral.

Klassifikasaun Mineralojia

Bazeia ba klasifikasaun ne’ebe iha, jeralmente siensia mineralojia klassifika ba tipu rua, mak hanesan: Mineralojia jeral no mineralojia deskritiva.

Mineralojia jeral, hanesan parte iha husi mineralojia ne’ebe okupa ho nia estudu kona ba propriedade husi mineral ka karakteristika husi mienral sira ida-idak nian iha parte jeran nian ho nia geneze ka nia orijin. Iha parte mineralojia jeran sei hafahe ba iha sanak sira hanesan:

1. Mineralojia fizika: ne’ebe hala’o nia estudu kona ba propriedade fizika husi mineral sira ida-idak nian.
2. Mineralojia kimika: ne’ebe hala’o nia estudu kona ba kompozisaun no propriedade ka karakteristika kimiku husi mineral ida-idak.
3. Mineralojia morfolojika: hala’o nia estudu kona ba karakteristika morfolojika husi mineral ida nian, katak mineral sira nia forma, iha ne’e la’os nia prossesu forma, maibe nia karakteristika forma.
4. Mineralojia óptika: hala’o nia estudu kona ba analiza no interpretasaun ba karakteristika óptika husi mineral ida nian, liu husi ajuda mikroskopiu. 

Mineralojia deskritiva, nia hanesan mos sanak ida husi siensia mineralojia ne’ebe hala’o nia estudu kona ba parte deskreve sistematiku husi espesia mineral ne’ebe diferene, liu husi haree nia parte kristalografia, kompozisaun kimika, estrutura kristalina, nia aplikasaun no nia fatin okorensia. Iha parte ida ne’e mak parte ne’ebe ita sei utiliza bainhira ita halo deskreve mineral ida tuir sistematiku ne’ebe iha, ezemplu mineral ida ita presiza deskreve uluk saida, hafoin ita bele deskreve fali saida.

IMPORTANSIA SIENSIA MINERALOJIA IHA SIENSIA SELUK

Siensia mineralojia hanesan siensia ida ne’ebe importante mos iha siensia sira seluk, bazeia ba nia definisaun ne’ebe iha, maka ita hatene ona oinsa maka siensia mineralojia ne’ebe iha importante mos ba iha siensia sira seluk, tuir mai haree siensia sira ne’ebe mineralojia mos importante iha ne’eba, mak hanesan:

1. Mineralojia relasaun ho petrolojia: iha parte ida ne’e, mineralojia hanesan parte importante ida, tamba ita hatene ona katak petrolojia hanesan siensia ida ne’ebe estuda kona ba fatuk, hafoin haree fali definisaun husi fatuk, fatuk hanesan isin toos ida (um corpo solido) ne’ebe kompostu husi mineral ida ka rua ba leten, nune’e mak atu hatene kona ba fatuk ida, ita presiza komprende uluk mineral.
2. Mineralojia ligasaun jeokimika: iha parte ida ne’e, siensia mineralojia sai importante, tamba ita hatene katak kada mineral ne’ebe iha forma husi kompostu elementu kimiku ida ou rua ba leten. Tamba ne’e ita atu hatene kona ba mineral ida, ita mos presiza hatene kona ba elementu kimiku ida, no mos ita hatene elementu kimiku ida,ita presiza hatene elementu kimiku ida ne’ebe mak bele forma ba mineral, foti ezemplu simples ida mak, se mineral kuartzo nia forma husi elemwntu kimiku sira hanesan Silisiu no Oxijeniu hodi sai ba (SiO₂).
3. Mineralojia ligasaun paleontolojia: iha parte ida ne’e, mineralojia sai mos nudar siensia importante ida, tamba itia hatene katak paleontolojia hanesan siensia ida ne’ebe estudu kona ba moris tempu uluk nian, tamba ne’e atu hatene kona ba moris iha tempu uluk nian presiza hatene iha parte mineralojia, liu husi interpretasaun ba fossil sira ne’ebe prezerva ka rai an. Tamba kada fossil ne’ebe iha nia atu prezerva-an ho di’ak nia presiza mineral balun hodi forma nia parte ne’ebe duru ka took nune’e nia bele prezerva ho di’ak.
4. Mineralojai ligasaun geolojia ekonomika: ita hatene katak jeolojia ekonomika hanesan sanak ida husi jeolojia ne’ebe dedika-an estudu kona ba valor ekonomiku husi rekursu jeolojiku nian ne’ebe iha, tamba ne’e atu hatene kona ba valor husi rekursu mineral ne’ebe iha ba ekonomia presiza hatene iha mineralojia.
5. Mineralojia ligasaun geofizika: mineralojia hanesan parte importante ida iha geofisika, tamba iha estudu geofizika mak estudu ida ne’ebe hala’o hodi hatene kona ba propriedade husi rai nian, tantu propriedade fizika husi rai okos tantu rai leten no nia estrutura sira hotu, nune’e estudu jeofisika prezisa hatene kona ba mineralojia atu halo interpretasaun ba estrutura rai okos nian liu husi mineral ne’ebe bainhira aprezenta kada valor tuir instrumentu geofiziku ne’e utiliza ba fatuk ne’ebe iha no seluk tan.
6. Mineralojia ligasaun geolojia ambiente: iha parte ida ne’e. ita hotu hatene katak jeolojia ambiente hanesan sanak ida mos husi siensia jeolojia ne’ebe hala’o nia estudu kona ba impaktu ka risku husi ambiente ba ema nia moris ka risku jeolojika nian ba ambiente, moris ambinete nian. Nune’ebe mineralojia hanesan parte ida ne’ebe importante atu hatene hodi estuda kona ba kompozisaun kda ambiente ne’ebe iha bainhira nia fo risku ba moris ema nian sobrevive seres vivus sira nian.

Mineralojia nia importansia la'os to'o ba iha ne'e de'it, maibe nia importansia hia buat barak, kualker materia ka area ne'ebe existe mineral ka kimiku, siensia mineralojia sai nu'udar siensia ida importante mos iha ne'e.

LEE MOS:

SAIDA MAK MINERAL

PROPRIEDADE MINERAL NIAN

Ita boot mos iha hanoin inovativu ruma kona ba topiku refere, fo hatene ami liu husi komentariu ka liu deit husi parte kontaktu nian.

Kontinua lee

SAIDA MAK FOSSEIS

 SAIDA MAK FOSSEIS KA FOSSIL

Ema jeolojista no paleontolojista sira halo ona interpretasaun ba rai ne’e, katak relativamente idade rai ne’e hahu forma ona iha tinan 4.6 milhões ba kotuk. Bazeia ba interpretasaun fossil ne’ebe mak baibain ema hanaran idade relativa no mos interpretasaun seluk liu husi interpretasaun geokimika nian.

Hafoin akompaña tiha introdusaun simples ne’e, saida loos mak fossil?....

Animal ruin ne'ebe forma sai fossil

Liafuan fosseis ka fossil nia orijen mai husi lian Latinu ne’ebe dehan ser desenterado ka extraido da terra, ne’ebe halo tradusaun mai iha lian tetun dehan hakoi-an iha rai (rai okos), tamba ne’e mak fossil ne’e hanesan restu husi seres vivu ka buat moris sira no mos evidensia husi sira nia atividade ne’ebe prezerva hela an iha materiais sira hanesan fatuk iha tempu naruk  nia laran.

Iha parte seluk, ema fo difinisaun ba fossil ne’e katak, restu husi animal sira nia ruin, tolun, teen no sira nia ain fatin, ai-horis sira no mos animal mikro-organizmu sira seluk hanesan: alga, bakteria no fungus sira ne’ebe moris passa tempu ne’ebe naruk no bainhira sira mate, naturalmente prezerva-an iha fatuk sedimentariu sira ho diak.

Importante saida husi estudu fossil no nia funsaun ba saida?...

Hafoin haree tiha introdusaun simples iha leten, ita bele hatene ona, importante no funsaun kona ba estudu fossil sira. Importansia lubuk ida mak ita sei hetan bainhira ia halo estudu ba fossil sira.

1. Fossil hanesan parametru importante ida ne’ebe sai nudar evidensia di’ak ida ba ita hodi estudu fila fali kona ba prossesu evolusaun ne’ebe akontese iha mundu ka rai ida ne’e nian.
2. Husi estudu fosseis nia permite mai ita atu hatene kona ba distribuisaun tasi no kontinente iha tempu uluk nian to’o mai ohin loron ne’ebe ita bele estudu kle’an liu iha paleogeografia.
3. Fossil mos importante fundamentalmente mai ita hodi halo rekontrui ka konstrui fila fali istoria jeolojika rai ne’e nian husi tempu passadu mai too ohin loron.
4. Fossil mos sai hanesan feramenta importante ida mai ita atu hatene ambiente ka klima iha tempu uluk nian, liu husi estudu Paleoekolojia, no nia mos sai pontu de vista importante ida iha parte industria petroleo no karvaun.
5. Husi estudu fossil mos iha nia funsaun seluk mak ita bele hatene kona ba evolusaun husi seres vivus ida nian husi tempu uluk nian to’o mai ohin nian, liu husi tempu nia moris no to’o tempu ne’ebe nia mate ka nia lakon husi rai, katak evidensia husi fossil ne’e nia halo evolusaun.
6. Haree mos fossil ne’e nia ambiente moris iha tempu uluk nain to’o mai ohin loron.
7. Funsaun importante ida mai ita mos mak, hafasil ita atu halo datasaun ba iha kamada fatuk ida nian, liu husi estudu iha estratigrafia.

Ne’e mak funsaun no importansia kona ba estudu fossil nian, hafoin haree tiha importansia husi fossil sira ne’e, tuir mai mak ita presiza hatene, maneira no kriteira oinsa fossil ida atu forma?..

Kriteira forma fossil

Laiha animal ka buat moris hotu ne’ebe mate bele forma ba fossil, maibe iha kondisaun no parte balun de’it mak permite para fossil ne’e bele forma. Haree kriteira sira tuir mai ne’e.

1. Atu forma fossil, tenki parte ruin ida ne’ebe dura ka toos, maibe iha parte ida ne’e la’os permanentemente parte toos deit, maibe iha parte nia mole ka ida ne'ebe mamar mos bele forma ba fossil, parte mole sira mak hanesan, nia teen ka nia aten sira no nia atividade sira hanesan ain fatin no seluk tan.
2. Nia labele kona ka tenki ses husi prossesu oxidasaun no redusaun, ne’e katak nia labele kona oxigenio sira, nia tenki hakoi-an iha rai laran.
3. Nia tenki dook husi prossesu kadeia alimentar, ne’e katak atu prezerva fossil ida, nia labele mai husi animal seluk mak han mate nia, maibe nia tenki mate ho kondisaun naturalmente, bele mai husi kondisaun seletiva katak moras mak mate, ka nia destinu ou idade to'o dunik atu mate, no mos kondisaun katastrofika katak mate tamba kondisaun natureza ruma mak halo nia mate, hanesan erupsaun vulkanika ka tsunami no seluk tan.
4. Sempre halo prezerva ka rai-an ou halo dipozisaun iha fatuk sedimentariu ne’ebe ho grau ki’ik ka finu. Hanesan fatuk arenitu no arjilitu sira.
5. Bainhira animal ida mate, nia atu forma ba fossil, nia tenki prezerva-an ho durasaun tempu ne’ebe naruk ka iha tempu jeolojika nia laran, tempu jeolojika ne’e katak tempu ne’e naruk por volta de tinan 500.000 ba leten.

Ne'e mak hanoin balun kona-ba saida mak fossil, no nia importansia sira.

Ita boot mos iha hanoin inovativu ruma kona ba topiku refere!!, fo hatene ami liu husi komentariu ou liu husi parte kontaktu nian.

LEE MOS:

SAIDA MAK PALEONTOLOGIA

Kontinua lee

LE QUADRANTE

 Oinsa mak ita bele lee Sirkulu tuir Kuadrante ne'ebe iha

Kuadrante mak sirkulu kabuar ne’ebe ho nia valor 360⁰ halo fahe ba iha kuartu haat husi Norte, Sul, Este no Weste ho medida ne’ebe hanesan, iha jeolojia kuadrante sai nudar parametru importante ida atu hodi hatene kona ba estrutura no pozisaun ita nian ka kualker material no estrutura sira.

Iha kuadrante haat ne’ebe hafahe husi sirkulu ida ne’e, kada kuadrante ho valor ne’ebe hanesan mak 90⁰, sira ne’e hamutuk mak 360⁰. Iha kuadrante primeiru konta hahu husi valor 0⁰-90⁰ mai husi Norte too ba iha Este, kuadrante segundu konta hahu husi valor 90⁰-180⁰ mai husi Este too ba iha Sul, kuadrante terseiru konta hahu husi 180⁰-270⁰ mai husi Sul ba to’o iha Weste no kuadrante dahaat ka kuadrante ikus nian maka konta hahu husi valor 270⁰-360⁰ mai husi Weste too fila fali ba iha Norte.

Jeralmente iha kuadrante ne’e hafahe ba pontu tolu, bazeia ba pozisaun no valor ne’ebe iha, ne’e mak hanesan pontu Kardeal, pontu Kolateral no pontu Sub-kolateral. Iha pontu Kardeal ne’e mak pontu prinsipal nia refere ba Norte, Este, Sul ho Weste, ne’e katak valor ne’ebe iha indika ba deit iha valor husi N, E, S no W nian. Ne’e mak hanesan pontu Norte ho valor 0⁰ ka 360⁰, pontu Sul mak ho valor 180⁰, pontu Este mak ho Valor 90⁰ no pontu Weste mak 270⁰. Pontu Kolateral ne’e refere ba Nort-east (NE), Sul-east (SE), Sul-west (SW) no Nort-west (NW), ne’e katak valor ne’ebe iha indika deit ba valor husi NE, SE, SW no NW, valor sira mak hanesan: NE nia valor hahu husi 11⁰-79⁰, SE nia valor hahu husi 101⁰-169⁰, SW nia valor hahu husi 191⁰-259⁰ no NW nia valor hahu husi 281⁰-349⁰. Pontu sub-kolateral ne’e refere ba valor sira ne’ebe besik liu ba iha pontu prinsipal ka besik liu ba iha Norte, Sul, Este no Weste, bainhira valor ne’e mak hetan kiik liu husi 10 maka valor refere hola parte ba iha pontu sub-kolateral, pontu sira hola parte ba sub-kolateral mak hanaran: NNE (Norte, Nort-east), ENE (Este, Nort-east), SSE (Sul, Sul-east), ESE (East, Sul-east), SSW (Sul, Sul-west), WSW (Weste, Sul-west), WNW (Weste, Nort-west) no NNW (Norte, Nort-west), nia valor sira mak hanesan: NNE: 1⁰-10⁰, ENE: 80⁰-89⁰, SSE: 91⁰-100⁰, ESE: 170⁰-179⁰, SSW: 181⁰-190⁰, WSW: 260⁰-269⁰, WNW: 271⁰-280⁰ no NNW: 350⁰-359⁰.

Hakarak halo klaru liutan bele haree iha tabela tuir mai:

Tabela halo Rezumu ba valor kada quadrante.

LEE MOS:

SAIDA MAK MEDISAUN

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu ou bele konfirma hau iha parte kontaktu.

Kontinua lee

 MEDISAUN

Iha jeolojia estrutural buat importante ida ne’ebe ita presiza hatene mak medisaun, naaahhh.. molok ita koalia kona ba saida mak medisaun uluk nia na’in ita tenki haree no hatene uluk lai diresaun no inklinasaun (Miring) husi estrutura ka kamada ida molok ita halo medisaun. Baibain ema jeolojista sira utiliza liman loos sai hanesan parte importante ida atu hodi hatene diresaun no inklinasaun husi estrutura ida ka ema bolu sistema Mão direitu. Bainhira ita uza ona liman loos hodi hatene tiha inklinasaun no diresaun husi estrutura ida, hafoin ita bele utiliza kompas hodi halo medisaun. Iha parte ida ne’e, ita nia liman fuan boot sai hanesan diresaun no liman fuan haat seluk sai hanesan inklinasaun.

Haree tiha introdusaun simples iha leten, hahusuk ida mak ne’e, saida  los mak medisaun, yeahhhhhh medisaun ne’e mai husi liafuan mede ka sukat, sukat saida!.. iha parte estrutural signifika husi sukat ne’e katak, ita atu sukat ka halo mede ba estrutura jeolojia ruma. Tamba saida mak ita presiza medisaun, tamba medisaun ne’e nia objetivu prinsipal mak lori ita atu ba hatene kona ba inklinasaun ka nia lolon no nia diresaun ka distribuisaun husi estrutura jeolojia sira ne’e, estrutura jeolojia mak hanesan saida?.... iha estrutura jeolojia barak mak ita presiza hatene, foti ezemplu simples ida mak hanesan: Dobra, falla no sira seluk tan.

Reprezenta estrutura Dobra ho nia Geometria sira.

Reprezenta Falha Normal ida ho nia Geometria sira.

Iha jeolojia estrutural, medisaun ne’e fahe ba iha parte rua, ne’e maka hanesan: Medisaun Planu no Medisaun Liña.

Medisaun planu ka medisaun perpendikular, iha ne’ebe medisaun ne’e mede ho diresaun ne’ebe korta ba malu, ne’e katak bainhira ita halo mede ba diresaun husi estrutura ruma karik, diresaun husi kompas nian tenki tuir diresaun husi estrutura ne’e rasik no bainhira ita mede fali ba iha inklinasaun karik tenki fila fali kompas no halo diresaun kompas ne’e tuir fali inklinasaun estrutura nebe iha. Medisaun ne’e utiliza bainhira ita mede: Estratifikasaun, Flanku dobra nian, planu axial, planu falla nian no mos Fratura.

Medisaun liña ka medisaun paralela, iha ne’ebe medisaun ne’e mede ho diresaun ne’ebe hanesan, ne’e katak bainhira ita halo mede inklinasaun no diresaun husi estrutura ruma karik, diresaun husi kompas ne’e hatudu ba parte ida de’it, ezemplo se ita mede estrias husi falla normal, entaun ita mede diresaun husi estrias de falla nee diresaun husi kompas tenki tuir diresaun ne’e no bainhira ita mede fali inklinasaun husi estrias de falla ne mos diresaun husi kompas nian ne’e tenki tuir nafatin diresaun falla normal ne’e nian. Medisaun paralela ne’e utiliza ba mede Eixo dobra nian, filões de kuartzo ka boundinagem, liña interseksaun (L1 no L2) no mos estrias de falla, tantu falla normal, falla inversa no mos falla sizalamentu ka falla deslizamentu.

Oinsá atu termina valor husi medisaun ne’ebe ita mede, nahhh bainhira ita mede estrutura ruma, valor ne’ebe ita atu termina haree ba kompas ne’ebe ita uza, iha kompas aprezenta ho kuadrante haat, kada kuadrante reprezenta ho valór 90⁰ grau, ho total kuadrante haat ne’e hamutuk ho valor total 360⁰ grau. Husi valór ne’e, haree ba iha medisaun parte diresaun ka distribuisaun bele hetan valór husi 0⁰ grau to’o 360⁰ grau, maibe iha parte inklinasaun ka nia lolon bele hetan valór tenki masimu to’o de’it valór 90⁰ grau.

Oinsa mak ita be hatene nia diresaun no inklinasaun husi estrutura ida bainhira ita sukat. 

Simples de’it katak, bainhira ita sukat mak inklinasaun hatudu ba ida kuadrante dahaat, maka diresaun sei ba iha kuadrante primeiru. Prossesu ne’e akontese tamba haree ba iha pozisaun ita nia liman ne’ebe ita uza molok sukat uza kompas ka sistema mão direita, foti ezemplu simples ida de’it hanesan: bainhira ita loke liman no taka ba iha kuadrante, husik ita nia liman fuan haat hatudu iha kuadrante primeiru no ita nia liman fuan boot sei hatudu iha kuadrante dahaat.

Prossesu hakerek Valor husi Medisaun.

Iha prossesu hakerek valor ne’ebe ita hetan husi rezultadu medisaun mos diferente, bazeia ba tipu medisaun ne’ebe iha.

     a). Tipu medisaun Planu ka perpendikular:

Bainhira ita halo medisaun ho tipu Planu ka perpendikulares, maka nia valor ita hakerek uluk mak nia diresaun, ezemplu se ita medisaun ba estrutura de dobra parte flanku nia, iha Flanku ita mede uza tipu medisaun Planu, se ita mede mak ho nia valor Inklinasaun 40 grau no valor diresaun nian 120 grao maka ita hakerek iha kadernu mak N120⁰;40⁰ SW, ita haree iha valor ne’e, N120⁰ ne’e hatudu nia diresaun, tau ho letra N ne’e indika katak Norte, 40⁰ SW ne’e indika katak nia inklinasaun ba iha kuadrante Sul-West nian ka iha kuadrante III nian.

     b). Tipu medisaun Liña ka paralela:

Bainhira ita halo medisaun paralela valor ne’ebe iha ita hakerek uluk mak valor Inklinasaun nian, Ezemplu se ita halo medisaun ba estrutura Strias de falha ida, iha medisaun ne’e nia valor inklinasaun 25 no nia diresaun 100, entaun ita hakerek iha kadernu mak 25⁰;N100⁰, nafatin hanesan hateten ona iha leten, 25⁰ ne’e valor inklinasaun, iha ne’e ita la presiza tau tan ona nia inklinasaun ba ne’ebe ka ba kuadrante hira, só iha deit parte diresaun maka ita presiza tau nafatin N tamba nia indika ba norte nian.

LEE MOS:

OINSA ITA BELE LEE VALOR TUIR KUADRANTE

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu ou bele konfirma hau iha parte kontaktu.

Kontinua lee

 GEOREFERENSIASAUN MAPA PARTE II

Geralmente georeferensiasaun ba mapa maneira hanesan de’it, hanesan mos maneira georeferensiasaun ba mapa ida ne’ebe hau publika uluk ona iha ne’e, iha deit diferensa uitoan maka iha parte koordenadas nian, mapa ida primeiru uluk hau publika halo georeferensiasaun la ho koordenadas no koordenadas ne’e ita tenki ba foti iha kampu, maibe georeferensiasaun ba mapa ida ne’e, nia iha ona koordenadas, maibe iha nee, iha nia koordenadas Geografikas nian. Koordenadas ne'e iha dunik kedas mapa ne'e nia sorin-sorin.

Material ne’ebe ita atu iha maka hanesan Mapa, ne’ebe reprezenta ona ho koordenadas geografika nian iha parte norte no este husi mapa ne’e rasik, ezemplo hanesan mapa ida iha figura kraik ne’e, iha mapa ne’e nia ninin sira iha ona koordenadas. Mapa ne’e ita bele hetan husi Internet ou bele moos google eart ka google map.

Primeiru mak ita loke arcGIS no ativa nia koordenadas hanesan baibain, hafoin hakat ba hatama dadus.

Bele haree iha figura kraik ne’e, iha etapa ida hau hatama uluk tiha ona Dadus postu administrativu Timor nian, no iha ne’e ita hatama fali dadus mapa georeferensiasaun ne’ebe ita atu halo georeferensia ba. Iha figura ne’e hau hili mapa georeferensia 2 tamba mapa georeferensia 1 mak ita halo uluk ona ne’ebe nia laiha koordenadas. Klick iha Mapa ne’e hafoin hanehan add. Ita add mapa mos maneira hanesan mos ida uluk nian.

Bainhira ita add mak mosu hanesan iha figura kraik ne’e, ita bele klick iha Ok ou bele mos close deit.

Ita bele haree iha ne’e, ita hatama tiha ona dadus ne’e no dadus ne’e lahatudu iha mapa postu administrativu Timor nian, tamba nia ita seidauk halo georeferensiasaun maka nia sei la mosu tuir nia fatin ka pozisaun ne’ebe loloos, ita hili iha zoom to layer ba iha mapa ne’ebe ohin ita foin hatama, atu mapa ne’e bele mai iha layar oin, nune’e ita bele halo georeferensia.

Ne’e mak mapa 2 ne’ebe ita atu halo georeferensia ba, hafoin mapa ne’e mai tiha iha layar oin laptop nian, ita boot sira bele haree iha ne’e katak, mapa ne’e nia iha ona koordenasan geografika rasik, koordenadas sira ne’e mak hatudu hela iha mapa ne’e nia parte sorin-sorin. Hanesan hateten ona katak, ita atu halo georeferensia ba mapa ida, ita presiza pontu haat ba leten, atu nune’e mapa ne’e bele tur tuir nia pozisaun rasik. Iha ne’e hau foti pontu haat, mak hanesan hatudu iha kraik ne’e. Pontu sira ne’e ita foti bazeia ba Koordenadas husi Longitude no Latitude nian iha parte hasoru malu, ka baibain hanesan mos bainhira ita halo plotin ba mapa ida.

Molok atu dada besik ba kruz kiik oan ne’ebe iha parte hasoru malu entre koordenadas Longitude no Latitude uluk nana’in ita tenki haree no dekór ka (Hafal) tiha koordenadas longitude no latitude nian hafoin mak ita zoom ka dada besik. Se bele mos ita hakerek tiha koordenadas sira iha mapa nia sorin sorin atu nune’e ita zoom besik ona ita bele haree fila fali hodi hatama tuir.

Atapa tuir mai se ita dekór ka hakerek tiha ona koordenadas refere, mak foin ita hahu zoom ka dada besik mai iha krus nian, atu ita bele add koordenadas ne’ebe iha, haree iha parte figura mouse nia hatudu, uza sinal zoom nian hodi dada besik too kruz ne’ebe iha bele hetan besik mai iha oin hodi hatama nia koordenadas.

Kuandu ita zoom besik ona mak nia sei sai hanesan hatudu iha figura kraik ne’e, iha ne’e nia hatudu sinal kruz, iha sinal ne’e dunik maka pontu ne’ebe ita atu hatama koordenadas ba, iha parte kruz ne’e mos mak pontu hasoru malu entre valor husi latitude no mos longitude nian, haree tiha ita dada besik ona hanesan iha figura kraik ne’e, tuir mai ita ba iha parte Add Control Point, hanesan Mouse hatudu iha figura kraik ne’e, hafoin klick iha ne’eba, hafoin muda mouse, no haree mouse nia sinal hatudu ho sinal kruz.

Hafoin mak ita muda mouse ne’e mai iha sinal kruz ida ne’ebe ita dada besik ona ba ne’e, depois ita klick karuk iha sinal kruz ne’e nia klaran, hafoin klick mos mouse nia parte kanan ba iha fatin ne’ebe hanesan, haree mosu hanesan iha figura kraik ne’e, hili parte segundu hodi hatama valor koordenadas ne’ebe ohin ita hakerek husi mapa nia sorin-sorin.

Hatama koordenadas sira ne’ebe ohin ita hakerek ona nee, hodi troka ho valor ne’ebe iha ne’e, troka valor tenki atensaun, valor Longitude nian mak 125 no latitude nian maka 8, troka nia Grau tau iha parte Degree nian no Minute tau minutu segundu tau iha Second.

Hatama hotu ona, tuir mai maka ita klick iha OK, mapa lakon karik, ita ba klick kanan iha Mapa Georeferensisaun ne’e, hili Zoom to Layer.

Tuir mai maka ita hakat ba iha Pontu segundu nian, atensaun iha ne’e ita hili pontu segundu nian labele iha klaran tamba selae orsida ita hatama  koordenadas ba ita nia mapa bele halai oin seluk fali, nia bele halai miring tiha ou bele halai tun fali.

Se ita dada besik ona mapa ne’e, too kruz ne’e ita haree besik ona, maka ita halo kontinua hanesan ida parte uluk nian ne’ebe ita halo ona nee. Maneira mak klick ba iha Add Control Point hanesan mouse nia hatudu iha figura kraik ne’e, hafoin mak muda mouse haree iha sinal mouse nian hatudu tiha hanesan mouse nia sinal Kruz, hafoin muda halo pas ho sinal kruz ne’e nia klaran hafoin klick mouse nia karuk hafoin klick mos kanan iha fatin ne’ebe hanesan.

Bainhira uta klick karuk no depois kanan, maka nia sei sai hanesan hatudu iha figura kraik ne’e, iha ne’e ita hili fali parte segundu nian, hodi troka koordenadas tuir koordenadas ne’ebe ita hakerek ka ita hafal tiha ona iha mapa nia sorin-sorin.

Bainhira ita troka hotu ona koordenadas tuir koordenadas ne’ebe ita hafal ka hakerek ona tuir koordenadas longitude no latitude ne’ebe iha, tuir mai maka ita kick OK. Atensaun katan koordenadas ne’e tenki troka ho loloos tuir dunik valor koordenadas ne’ebe ohin iha mapa nia ninin. Troka mos tenki hatene katak nia longitude ne’e troka ho valor koordenadas ne’ebe ho grau 125 no latitude nian tenki troka ho grau 8 nian, no keta haluha mos troka iha parte sorin nian ne’e hili iha parte Longitude nian hili E (Este) no Latitude nian hili S (Sul) ita hili ne’e tamba bazeia ba Pozisaun rai Timor nian raik hola parte iha Parte Sul-Este husi Globu rai ne’e nian.

Klick ona iha OK, tuir mai ba iha zoom to layer hanesan hatudu iha figura kraik ne’e atu nune’e bele mapa ne’e bele tampilan ho loos hodi ita bele halo fali ba iha parte pontu terseiru nian.

Tuir mai ita boot sira bele haree iha ne’e, mapa ne’ebe ita foin halo georeferensiasaun ba pontu rua ne’e kuaze tama tuir ona nia pozisaun tuir mapa postu administrativu ne’e hau hatama uluk ona ne’e. bele haree iha figura kraik ne’e.

Tuir mai maka zoom tan ba iha pontu rua iha kraik ne’ebe ita presiza halo tan georeferensiasaun ba, maneira hanesan mos ho pontu rua ne’ebe ita halo uluk ona iha leten. Pontu rua ne’e tenki halo par ho pontu rua ne’ebe ita halo ona iha leten.

Zoom halo besik too sinal kruz hanesan hatudu iha figura kraik ne’e, hafoin hili iha parte Add Control Point hanesan ita halo ona iha pontu rua leten hafoin klick mai iha parte sentru husi kruz refere hodi troka numeru koordenadas ne’ebe iha.

Troka hotu ona, klick iha OK, hafoin zoom to layer hanesan iha pontu rua ne’ebe halo uluk ona, hafoin kontinua ho pontu dahaat ka pontu ikus nian.

Maneira hanesan mos ho pontu tolu ne’ebe ita halo uluk ona, zoom pontu ne’ebe ita atu halo pontu ba nee too besik, hafoin hili add control point, pois mak troka valor koordenadas ne’ebe iha tuir valor koordenadas ne’ebe tau ona iha mapa nia sorin tuir longitude no latitude ne’ebe iha.

Troka hotu tiha ho valor koordenadas ne’ebe iha, klick iha OK, nafatin zoom to layer hafoin save.

To’o iha ne’e mak pontu haat ne’ebe ita halo ona georeferensiasaun, ita bele halo pontu georeferensiasaun ne’e to’o neen, depende ita, maibe labele menus husi haat, karik ita hakarak too neen, bele aumenta tan pontu rua iha klaran.

Etapa tuir mai maka, ita hahu rai dokumentu ka mapa ne’ebe ita foin halo georeferensiasaun, maneira hanesan mos mapa georeferensiasaun dahuluk nian ne’ebe ita halo liu ona. Klick iha parte Georeferencing hanesan mouse hatudu iha figura kraik ne’e, hili iha parte segundu nian iha Rectify.

Hili iha rectify nia sei sai hanesan hatudu iha figura kraik ne’e, iha ne’e ia bele troka naran ba mapa refere tuir ita nia hakarak ka tuir tipu dokumentu refere iha parte name nian. Hafoin troka tiha naran ita ba iha parte sorin ne’ebe hatudu hanesan folder ne’ebe mouse hatudu ba, atu hodi buka fatin rai dokumentu ne’e ba.

Ezemplu hau nian iha ne’e, hau tau iha parte dadus arcGIS nian iha dadus Raster iha mapa, parte figura nian, hafoin iha ne’e ita kria tan folder foun ida ne’ebe espesial ba dokumentu ida ne’e, hafoin ita kria tiha folder foun ne’e, ita klick iha folder foun ne’ebe ita foin halo, ezemplu iha ne’e hau halo folder foun maka Mapa Georeferensiasaun 2, tamba mapa ne’e mapa georeferensiasaun 2 nian, klick iha folder ne’e dala ida, pois klick ba iha Add.

To’o iha ne’e, ita direitamente Save, ka rai deit ona.

Etapa Rectify hotu, tuir mai maka ita prezisa update mapa nae’e atu nune’e nia sinal krus iha mapa laran ne’e nia bele lakon no bele sai fali hanesan mapa baibain hanesan uluk nian, maneira mak ita nafatin hili iha Georeferencing, hili fali iha parte primeiru nian Update Georeferencing, klick deit iha ne’e, hodi haree sinal kruz iha mapa laran nia sei lakon.

To’o iha ne’e, mapa georeferensiasaun 2 nian hotu ona, bele haree iha figura tuir mai, katak mapa ne’e tur tuir ona iha nia pozisaun tuir limite postu administrativu ne’ebe iha.

ne'e maka maneira ka etapa sira ne'e ita uza hodi halo georeferensiasaun ba mapa, karik ba liafuan sira balun hakerek ladun loos, hau husu Diskulpa.

LEE MOS:

GEOREFERENSIASAUN MAPA PARTE I

INSTALASAUN BA ARCGIS

OINSÁ MAKA ITA EXPRO DADUS IHA ARCGIS HO TIPU SHAPEFILE

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu ou bele konfirma hau iha parte kontaktu.

Kontinua lee

GEOREFERÉNSIASAUN MAPA PARTE I

GEOREFERÉNSIASAUN MAPA

Dalabarak ita foti mapa ruma husi Internet ka mapa ruma husi google map ne’ebe ho forma imajem JPG ka TIFF, bainhira ita atu prossesa ba iha mapa tuir sistema koordenadas hodi tau nia pozisaun ho loloos iha mapa boot, maka ita presiza liu husi prossesu ida ema hanaran Georeferensiasaun.

Georeferensiasaun mapa ne’e katak oinsá ita atu halo mapa ida husi imajem mapa baibain ne’ebe ita foti ba tau fali iha nia pozisaun ne’ebe loloos tuir sistema koordenadas ne’ebe iha.

Tuir mai akompaña artigu ida kona ba etapa sira ne’ebe ita sei halo hodi prossesa mapa ne’ebe ita foti ho format figura ne’ebe iha ArcGIS liu husi Georeferensia ba mapa refere.

Buat ne’ebe ita presiza iha maka Mapa ne’ebe iha ho format JGP ka TIF, mapa sira ne’e ita bele hetan husi Internet ka google map, tenki iha mos dadus pontu koordenadas ba iha area refere, pontu koordenadas ne’e ita tenki foti liu husi pontu haat ba leten, pontu koordenadas ne’e ita tenki foti dunik iha area ne’ebe iha imajem ne’ebe ita download ne’e.

Etapa ba dalauluk nian mak ita loke arcGIS, hafoin loke tiha arcGIS, ativa nia sistema koordenadas nian, hili tuir pozisaun mapa ne’e, hanesan hatudu iha figura kraik ne’e, ba iha View no hili Data Frame Properties.

Etapa tuir mai mak ita selesiona sistema koordenadas ne’ebe iha, hanesan iha kraik ne’e hau hili sistema koordenadas WGS 1984 UTM 51S, hafoin ida ne’e hanehan iha OK.

Etapa tuir mai maka, molok ita add foto ne’ebe ita rai ho format JPG ka TiF ne’ebe iha, uluk nia na’in ita rai uluk projetu refere, maneira mak klick iha tombol Save nian hanesan mouse hatudu iha figura kraik ne’e, Save projetu ne’e bele halo depois ita halo hotu Georeferensiasaun mos bele, depende ita nia hakarak, save ida ne’e ho objetivu karik ita nia laptop mate ka hasoru buat seluk bele loke fali sem halo georeferensiasaun ulang.

Bainhira hanehan iha save, prossesu tuir mai maka ita buka fatin ne’ebe ita atu rai projetu refere, ezemplu iha ne’e, hau nia projetu ne’e rai iha Dadus ArcGIS nian iha parte Projetu, hanesan haree iha figura. Troka mos naran tuir projetu ne’ebe iha, hanesan iha ne’e tau Georeferensiasaun.

Etapa tuir mai mak foin ita hatama dadus mapa ne’ebe ita iha ka ta download ho formta FPG ka TIF, maneira mak haree iha figura kraik ne’e iha parte mouse hatudu, klick iha ne’e, hafoin buka fatin ne’ebe ita rai dadus mapa ne’e ba.

Iha ne’e hau nia dadus ne’e hau tau iha Lokal disk D, dadus ArcGIS iha dadus Raster nian, iha parte MAPA iha file fo folder Figura, klick iha ne’e hafoin loke fatin ne’ebe ita rai dadus ne’e ba.

Haree iha figura kraik ne’e, dadus mapa rua ne’ebe iha ne’e hau tau iha folder mapa, ikha figura rua ne’e mak Georeferensia 1 ho 2, dadus rua ne’e ho format imajem JPG, figura ne’e hau rai iha folder mapa.

Iha figura kraik ne’e mak mapa rua ne’ebe hau iha mak hanesan hatudu iha kraik ne’e, iha dadus rua ne’e, ita halo uluk Georeferensiasaun ba parte 1 nian hafoin 2 fali. Maneira mak klick iha Mapa Georeferensisaun 1 hafoin hanehan iha Add.

Hanehan add mapa refere nia sei direitamente mosu iha arcGIS, maibe karik balun mosu hanesan iha figura kraik ne’e entaun hanehan iha ok, ou bele Close deit.

Bainhira ita hatama ho loos mak nia sei hatudu hanesan iha figura kraik ne’e, ida ne’e maka mapa ne’e ne’e ita iha, bainhira ita foti husi Internet ka Google map ho format JPG ka TIF. Iha imajem mapa ne’e iha pontu haat, pontu haat ne’e mak hanesan hatudu iha figura kraik ne’e iha parte pontu mean ne’e. iha figura 2 nian iha kraik ne’e hanesan halo klarifikasaun ba pontu sira iha mapa ne’e nia laran, ne’e mak pontu 1 ne’e foho Fatusidi, pontu 2 Foho Kristu Rei, pontu 3 Rotunda Ramos Horta no pontu 4 mak foho Metiaut.

Etapa tuir mai ita loke fali dokumentu Excel hodi haree koordenadas ne’ebe iha hodi tau ba iha mapa refere. 

Etapa tuir mai maka ita ba iha Zoom ka dada besik hodi zoom ka dada besik pontu haat ne’e kualker ida hodi hatama nia koordenadas. Iha ne’e hau zoom uluk pontu Foho Fatusidi nian bazei ba iha tabela koordenadas hatudu.

Ita zoom halo besik liu ba iha koor pontu mean ne’e, too boo hanesan iha figura kraik ne’e hatudu.

Bainhira dada besik ona, ita ba iha Add control point hanesan mouse hatudu iha figura kraik ne’e hodi add koordenadas ne’ebe iha, maneira maka klick deit mouse nee, muda mouse haree mouse nia sinal hanesan Kruz.

Hafoin muda mouse ne’e mai liu kedas iha pontu mean ne’e nia klaran, haree mouse nia sinal hanesan kruz, kuandu mouse muda mai ona iha klaran, klick mouse parte liman karuk hafoin klick mos parte kanan iha fatin ida deit mak iha klaran ne’e, hanesan hatudu iha kraik ne’e. hafoin hili iha parte Input X and Y.

Iha parte ida ne’e ita hahu hatama ona dadus koordenadas ne’ebe ita tau iha excel. Dadus iha excel ne’e iha X no mos iha Y, tamba ne’e iha parte ida ne’e, dadus X nian ita hatama ba X no Y nian ita hatama ba Y. maneira mak ba kopi deit nomor koordenadas refere mai paste hodi troka fali valor ne’ebe iha, atensaun iha parte Y nian kuandu mosu sinal menus ruma iha ne’eba karik hamoos hotu hodi troka tuir deit valor ka numeru ne’ebe tau ona iha dadus Excel nain.

Atensaun katak, pontu ida ne’e hanesan pontu ida husi pontu haat iha leten, no pontu ida ne’e husi pontu foho Fatusidi nian, tamba ne’e, koordenadas ne’ebe ita atu kopi mai hodi troka valor ne’e mos ita prezisa kopi mak koordenadas Foho fatusidi nian deit, iha excel.

Bainhira ita hatama ka ita troka hotu ona, ita hanehan iha Ok, mapa ka pontu mean ne’e karik lakon, ita ba fali iha parte sorin hanesan hatudu iha figura kraik ne’e, klick kanan ba iha Mapa Georeferensia refere ahfoin hili Zoom to layer, atu nune’e mapa ka pontu refere bele mai fali iha layar nia oin.

Ohin ita hatama tiha ona koordenadas ba pontu foho fatusidi nian, tuir mai ita hatama fali pontu koordenadas pontu Kristu Rei nian, maneira hanesan uluk nian, ne’e mak ita presiza Zoom ka dada besik ba iha pontu refere, pontu Kristu Rei nian.

Kuandu ita dada besik too mai ona iha pontu mean ne’e, hanesan hatudu iha figura kraik ne’e, hafoin, maka ita ba iha Add control point hanesan mouse hatudu iha kraik ne’e, hodi troka koordenadas ne’ebe ita prepara ona iha Excel.

Maneira hanesan ida pontu primeiru nian ne’ebe ita halo ona, maka ita klick ona iha Add control point, ita muda mouse haree mouse hatudu sinal hanesan kruz. Hafoin muda mouse mai iha klaran, klick iha mouse nia parte liman karuk no parte kanan iha fatin ida deit, hafoin hili Input X and Y, hodi troka koordenadas tuir pontu koordenadas Kristu Rei nian ne’ebe ita prepara ona iha Excel.

Bainhira troka ona nia koordenadas, hanehan iha Ok, hafoin ba iha Mapa georeferensia, klick mouse parte kanan hili zoom to layer hodi haree ita nia mapa.

Halo ho maneira ne’ebe hanesan hau halo iha pontu rua leten ba mos pontu rua seluk hanesan pontu Rotunda Ramos Horta ho pontu foho Metiaut, halo ho maneira hanesan mos ho pontu rua ne’ebe halo ona iha leten.

Bainhira ita hatama hotu ona koordenadas ne’ebe ita prepara iha Excel tuir pontu ne’ebe iha Mapa, etapa tuir mai maka ita save ka rai dokumentu refere, maneira maka ita ba iha parte Georeferencing, hili iha parte segundu Rectify, hodi rai dokumentu ne’ebe foin ita halo georeferensia. Haree iha figura kraik mouse hatudu ba.

Iha ne’e, iha parte Name nian ita bele troka naran tuir ita nia hakarak bazeia ba dadus refere, hafoin ita ba iha parte sorin ne’e iha figura kraik ne’e mouse hatudu ba, ita klick iha ne’e hodi hili fatin ne’ebe ita hakarak atu rai dokumentu ne’e ba.

Iha ne’e, hau nia hau rai iha dadus arcGIS iha parte dadus Raster nian iha parte mapa, hafoin ba iha folder mapa ne’e nia laran, hau kria tan folder foun ida mak Figura, tamba dokumentu ne’e ho format figura, hafoin iha fali folder ne’e nia laran kria tan folder foun ida atu ita bele rai dokumentu refere.

Iha ne’e hau kria folder ne’e ho naran Georeferensia 1, tamba dadus ne’ebe hau atu rai ne’e mak georeferensia, hafoin folder ne’e ita kria hotu, ita klick iha folder ne’e dala ida hafoin ba iha Add, labele klick dala rua, karik ita klick dalarua maka iha parte Add nian sei ladiak.

Hotu ida ne’e, ita kontinua hanehan iha Save, ne’e signifika katak mapa ne’ebe ohin ita foti husi Internet, hanesan imagen baibain, agora ita halo ona georeferensia ona, no nia bele tur tuir ona pozisaun mapa nian ne’e rasik.

Etapa tuirm mai mak ita presiza update mapa ne’e atu nune’e kruz kii oan sira ne’ebe iha mapa laran bele lakon, maneira mak ita nafatin ba iha Georeferencing hili parte primeiru Update Georeferencing, klick iha ee’ haree sinal krus sira iha mapa laran sei lakon.

Bainhira ita kria hotu ona no rai ona, etapa tuir mai maka ita koko hatama mapa Timor nian ida ka Kualker mapa ne’ebe reprezenta fatin ba mapa ne’ebe ita halo georeferensia ba, atu nune’e ita hodi bele haree katak mapa ne’ebe foin ita halo georeferensia ba ne’e tur tuir ona nia pozisaun ka lae!, ezemplu iha ne’e, tamba mapa nebe hau halo Georeferensia nee, mapa Kristu rei nian ne’ebe hola parte ba iha Munisipiu Dili-Timor Leste.

Tamba ne’e, ita koko hatama took mapa Timor nian ida hodi haree katak mapa ne’ebe ita halo ona Georeferensia ne’e tur tuir ona nia pozisaun ka lae!!.

Ezemplu iha ne’e hau hatama mapa postu administrativu Timor nian, hodi haree katak mapa ne’e monu dunik tuir nia pozisaun iha Kristu rei ka lae!!.

Maneira mak ita ba iha parte hatama dadus nian hodi add dadus postu administrativu, buka fatin ne’ebe ita rai dadus postu administrativu nain ba, hafoin mak klick iha Add.

Hafoin ita hetan tiha dadus postu administrativu timor leste nian, ita koko hatama took dadus ne’e, maneira mak haree iha figura kraik ne’e, bele klick iha file ne’e dala rua ou bele mos klick iha Add atu bele adisiona tan mapa ne’e.

Bainhira ita add mada Postu administrativu nian mak sei mosu hanesan hatudu iha figura kraik ne’e.

Etapa tuir mai maka, ita presiza muda tiha mapa ne’e nia kores ba ida ne’e la presiza kores atu nune’e mapa ne’ebe ohin ita halo ona georeferensia bele sai, maneira mak ita ba iha parte kores mapa postu administrativu nian, hafoin mak ita troka tiha iha parte fill color nian hili no color, no iha parte outline nian ita bele troka ba kor metan, hafoin klick iha Ok.

Rezultadu husi bainhira ita troka ona nia kores mak sei sai hanesan iha figura kraik ne’e. Iha ne’e ita bele haree katak mapa ne’ebe ohin ita halo ona georeferensiasaun monu dunik iha mapa timor nian, no iha dunik parte kristu rei nian tuir mapa hatudu. Iha ne’e kuandu nia ladun tama diak ho limite ne’ebe iha ita bele uza Rotate atu bele muda mapa ne’e tuir limite area ne’ebe iha. Maniera maka ba iha parte rotate nian ne’ebe sinal sirkulu mean ne’ebe hatudu ba, hafoin hili iha parte Shift, muda mouse nia sinal hanesan ema nia liman, hafoin mak mai klick metin iha Mapa hodi muda tuir limite ne’ebe iha.

Too iha ne’e, mapa primeiru ita halo ona georeferensiasaun, agora ita hakat ba iha parte Georeferensiasaun mapa segundu nian.

LEE MOS:

GEOREFERENSIASAUN MAPA PARTE II

INSTALASAUN BA ARCGIS

EXPORT DADUS HO TIPU SHAPEFILE IHA ARCGIS

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu ou bele mos hudi fatin kontaktu nian.

Kontinua lee