FATUK IGNEU KA MAGMATIKA

 Fatuk Igneu ka Magmatika

Fatuk Igneu fatuk Ignea ka baibain ema bolu mos hanesan fatuk eruptivas mai husi lian Latinu Ignis nebe ho signifikadu Fogo ka ahi nebe forma liu husi likidu ka been ida nebe mai husi rai okos ho naran Magma. Tamba ne’e, fatuk igneu hanesan fatuk ida ne’ebe forma liu husi magma nebe sofre prossesu Solifidikasaun (halo toos) nia-an bainhira magma ne’e kona malirin.  Ita hatene katak bainhira magma ida sa’e mai iha rai leten liu husi atividade vulkanika, magma sira ne’e hamalirin nia-an no sei sai toos no forma ba fatuk Igneu sira. Prossesu ne’e akontese tamba manas ne’ebe iha lakon tamba malirin kona. Fatuk ne’e bele forma iha rai leten tantu mos rai okos, depende ba fatin ne’ebe magma ne’e halo malirin nia-an ba. Tamba ne’e, haree ba nia fatin no prossesu forma, maka fatuk ne’e ema klassifika ba iha tipu rua, mak hanesan Fatuk extruzivas no intruzivas. Oinsa nia diferenssa?....

Ezemplu Simples ida husi Lava ne'ebe sa'e to'o mai iha rai leten.

Fatuk igneu extruzivas baibain ema bolu mos hanesan fatuk Vulkanizmu ne’e katak fatuk igneu nebe forma liu husi lava nebe hamalirin nia-an ka sofre prossesu solidifikasaun kontaktu direitamente ho Superfisie ka anin (atmosfera) sira iha rai leten. Bainhira magma ida sa’e mai iha rai leten ho likidu ne’ebe barak liu ka magma nebe nabeen liu maka magma ne’e lais liu atu halo movimentu, maka magma sira ne’e halo movimentu lais liu mai iha rai leten, bainhira magma ne’e to’o iha rai leten ne’e mak ema hanaran Lava, wanhira nia to’o iha rai leten kona kedas anin sira iha rai leten maka magma ne’e sei sai toos kedas iha momentu ne’e, magma ne’ebe sai mai iha rai leten ne’e bele kona anin ou bele mos kona buat sira seluk hanesan bee ka tasi, nune’e nia bele sai toos. Magma ne’e forma ho lais tebes, bele ho durasaun semana to’o fulan, tamba nia kona direita malirin ne’ebe iha, maka bainhira ita haree fali ba iha textura no kor husi tipu fatuk ida ne’e hatudu ita haree ladun moos no nakukun, tamba nia laiha tempu ne’ebe natoon atu forma didi’ak nia textura sira.

Figura simples ida ne'e hanesan ezemplu ida husi fatuk igneu extruzivas ne'ebe reprezenta ho kor nakukun no textura defisil atu ita haree ho matan.

Ezemplu fatuk sira ne’ebe hola parte ba iha tipu fatuk ida ne’e mak hanesan: Basalto, Gabro, Andezitu, Pumis, Lapili, karbonatitu, Dasitu no mos Trakitu.

Fatuk igneu intrusiva baibain ema bolu mos hanesan fatuk Plutónika ne’e katak fatuk igneu nebe forma liu husi magma nebe hamalirin nia-an iha rai okos iha nebe hetan kontaktu direita ho fatuk sira seluk maibe la kontaktu direita ho anin no bee iha rai leten, prossesu ne’e akontese tamba magma balun nebe la konsege sa’e liu mai iha rai leten. Tamba saida mak magma sira ne’e labele sa’e to’o mai iha rai leten, tamba iha magma sira ne’e balun hatudu ho karakteristika ladun been liu ka domina ho kental de’it, maka husi kentak ne’ebe iha halo nia movimentu sa’e mai iha rai leten kleur liu, magma ne’e forma fatuk kleur tebes, ho durasaun bele to’o fulan barak ka bele mos tinan. Tamba nia labele kona direita malirin maka nia prezisa tempu barak atu hodi forma ba fatuk ida, tamba magma ne’e forma ba fatuk ho durasaun ne’e kleur, maka nia iha tempu ne’ebe natoon atu forma textura ne’ebe kapaas ho kor ne’ebe naroman diak.

Iha fatuk igneu extruzivas ne’e rasik sei hafahe tan ba iha tipu rua mak hanesan: fatuk igneu estruzivas abisais no fatuk igneu extruzivas hipoabisais ka bele dehan mos hanesan filoniana. Oinsa sira rua nia diferensa?... sira na’in rua ne’e diferensa iha profunidade ka kle’an mak lahanesan, ne’e katak abisais ne’e magma ne’ebe sa’e mai besik ona iha rai leten maibe lakonsege dunik atu to’o iha rai leten, no nia forma tiha fatuk diferente fali ho hipoabisais ne’e katak magma ne’e forma fatuk iha liu interior rai nian ka iha liu rai nia okos iha ne’ebe besik liu ba uma magma nia, ka magma nia hela fatin.

Ezemplu fatuj granitu, hanesan mos fatuk intruzivas ida ne'e hatudu ho kor naroman no textura hare ho matan kapas.

Ezemplu fatuk sira ne’ebe hola parte ba iha ne’e mak hanesan: Granitu, Gabro, Diuritu, Andezitu, Riutlitu, Anortositu, Sienitu no sira seluk tan.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu...

Posted in: jeolojia jeral