MINERAL OLIVINA

Ita koalia kona ba mineral sira ne'ebe forma fatuk maka ita sei la koalia sees husi Mineral Olivina, nebe baibain ita rona no ita lee hetan iha Sekuensia Serie Bowen nian. 

Mineral Olivina

Saida mak Mineral Olivina nee rasik

Mineral Olivina hanesan naran ida husi grupu mineral nebe barak liu forma iha fatuk sira nebe baibain ita sempre hetan iha fatuk mafiku no ultramafiku sira hanesan fatuk Bazaltu, Gabro, dunitu, diabazaltu no peridotitu. Mineral Olivina baibain reprezenta ho kor ver (matak) ho nia formula kimika mak hanesan Mg2SiO4 ka Fe2SiO4.

Ema barak mak gosta mineral ne’e, tamba mineral olivina hanesan mineral ida ne’ebe barak ema bele uza atu kria sasan sira hanesan Kadeli no bringkus, tamba nia ho kor nebe kapas, ho kor verde (matak) ne’ebe mais populer liu, hanesan ida ne’ebe ita hatene hanesan peridotitu. Presiza hatene katak olivina mos parte ida husi mineral silikatu.

Orijen husi Minreal Olivina

Hafoin haree tiha introdusaun simples ida iha leten, hau senti ita bele hatene ona mineral ne'e nia orijen, Mineral Olivina dalabarak liu ita bele hetan iha rai leten, liu husi fatuk Igneu sira ne’ebe reprezenta ho kor nakukun. Mineral ne’e baibain kristaliza-an hamutuk ho mineral plagioklagio ho piroxena sira hodi forma ba fatuk gabro ou bele mos bazaltu iha momentu magma halo kristaliza ka halo malirin nia an, iha momentu ne'e mos mineral sira ne'e forma, haree mos iha serie bowen nian.

Mineral Olivina iha fatuk Igneu nebe ita bele observa

Hanesan ita hotu hatene katak karakteristika husi fatuk rua (Bazaltu ho Gabro) ne’e hanesan fatuk ne’ebe barak liu iha limite husi plaka diverjente no iha mos sentru ba liña hospot husi plaka tektonika ninian. Mineral Olivina forma ho nia temperatura ne’ebe aas liu kompara ho mineral sira seluk, tamba ne’e mineral olivina hanesan mineral ida ne’ebe ba dalauluk halo kristaliza-an iha fatuk igneu ka fatuk magmatika. Olivina prossesu forma iha momentu magma ne’e halo malirin nia-an iha rai leten tantu rai okos iha parte dapur magma nian tamba mineral ne’e relativamente nia densidade aas, nia densidade aas tamba haree ba iha nia kompozisaun.

Haree ba nia kompozisaun  maka kristal husi mineral olivina ne’e mos ita bele hetan iha prossesu formasaun ba fatuk kalkáriu dolomite sira. Tamba Kalkáriu Dolomite konstitui elementu sira hanesan magnesiun, no elementu silika sira ne’ebe husi kuartzo no kompozisaun mineral sira seluk husi kalkáriu hanesan kalsite.

Olivina hanesan mos mineral ida ne’ebe fasil atu halo mudansa ka halo alterasaun ba nia an liu husi prossesu meteorizasaun. Tamba nia fasil atu halo mudansa, maka mineral olivina ne’e la’os mineral ne’ebe barak iha fatuk sedimentariu sira maibe hanesan assosia de’it ho sedimentu sira ba halo diposita-an iha basia ka asosia ho sedimentu ne’ebe iha momentu halo transportasaun ne’ebe besik fatuk sira ne’ebe nia orijin kompostu husi mineral olivina ne’e rasik.

Kompozisaun Kimika husi Minreal Olivina

Kompozisaun kimika husi mineral ida ne'e hanesan propriedade importante ida atu ita bele hodi termina nia orijin no nia forma. Mineral olivina hanesan naran ida ne’ebe fo tamba haree ba nia grupo husi mineral silikatu nebe iha ninia kompozisaun kimika reprezenta jeral hanesan (A)2SiO4. Haree ba pozisaun jeral ne’e maka A baibain hanesan mos Mg ka Fe, maibe iha kondisaun balun de’it tamba “A” mos bele substitui ho elementu sira hanesan Ca, Mn ou bele mos Ni, hanesan hateten ona iha leten katak mineral ne'e fasil liu atu halo alterasaun ba nia an bainhira nia sofre prossesu externo ruma. Maibe iha parte jeral kompozisaun kimika husi mineral olivina loloos iha hanesan mos ho forsterite puro (Mg2SiO4) ho fayalite puro (Fe2SiO4).

Diskrisaun Fisika husi Mineral Olivina

Diskrisaun parte fisika nian husi Mineral nee hanesan mos parte importante ida hodi termina kona ba mineral ida ne'e rasik.

Olivina hanesan mineral ne’ebe reprezenta ho kor verde ka matak maibe bele mos reprezenta ho kor matak ba kinur (verde azul). Olivina hanesan mineral nebe transparante ka nele passa loro matan nia naroman no nia toos ka hardness 6,5 to’o 7,0 eskala mohs ninian. Maske olivina reprezenta ho kor verde, maibe kuandu mineral ne’e iha kondisaun nebe malirin noa feruzen mineral ne’e bele rezulta tiha kor ba coklat. 

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu...

Kontinua lee

SERIE BOWEN

 Serie de Bowen

Ita koalia kona ba mineral sira nebe kristaliza-an iha fatuk igneu, maka ita sei la koalia ses husi sekuénsia Serie Bowen nian.

Geologia trip Manatuto

Serie de Bowen ka Serie Bowen nian ne'e hanesan sekuensia ida ne’ebe propostu husi petrologo ida ho naran Norman L. Bowen, ideia ne’e mosu tamba haree liu husi kristalizasaun ba magma iha minerais ne’ebe sofre prossesu kristalizasaun, nia hatene katak kada mineral hotu-hotu la’os kristaliza-an iha tempu nebe hanesan, maibe mineral sira ne’e kristaliza-an depende ba pontu de fusão nebe mineral nee iha no nia kompozisaun, katak mineral nebe halo kristalizasaun dahuluk mak mineral sira nebe ho pontu fuzaun aas no kompostu husi elementu kimiku sira hanesan (Fe) no (Mg) no ikus liu mak mineral sira nebe ho pontu de fusão ki’ik, nebe kompostu husi elementu sira hanesan (Si) no (O). Bowen nia teoria ne’e mak konesidu ho naran Seria Reasaun Bowen ho lian English “Bowen’s Reaction Series”. Iha Serie Bowen nian nee, Bowen hafahe mineral nia kristalizasaun ne’e ba iha tipu rua mak hanesan: Serie Kontinua no Serie la Kontinua.

Serie Kontinua – Katak mineral nebe iha momentu nia halo kristalizasaun no forma mineral nebe hanesan no kontinua to’o mai iha temperatura nebe ki’ik. Ezemplu hanesan: mineral plagioklasio sira nebe riku ho Kalsiu (Ca), bainhira nia kristaliza iha temperatura nebe aas no nia kontinua forma nafatin ba mineral nebe hanesan, hanesan mineral Plagioklasio riku ho Sodiu (Na) mesmu nia kristaliza-an iha temperatura nebe baixa.

Seria la kontinua (deskontinua) – Katak mineral ne’ebe halo kristalizasun iha temperatura nebe aas no hafoin temperatura tun nia kristaliza no forma fali mineral seluk ida. Ezemplu hanesan: Mineral Olivina nia kristaliza iha temperatura nebe aas liu kuaze 1400 ^oc, maibe kundu temperatura tun, nia kristaliza forma fali mineral seluk hanesan Piroxena, Anfibola, Biotite to’o mai iha Kuartzo.

Husi serie Bowen nian nee, kuandu liga fali ba iha kompozisaun mineral haree iha parte kor nian, maka serie Kontinua hanesan mos Mineral Felsika ka mineral nebe domina ho kor naroman no Serie Deskontinua (la kontinua) hanesan mos Mineral Mafika ka mineral nebe predominate ho kore nakukun.

Tabela serie de bowen, mineran nia kristalizasaun.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu....

Kontinua lee

 Tipu Magma sira ne'e ema halo klassifikasaun bazeia ba magma ninia orijem husi forma no nia prossesu formasaun, nune'e mak ema halo klassifikasaun magma ba iha tipu tolu. Haree iha kraik...

Foto Observasaun afloramentu iha dalan Liquica.

Karakteristika Husi Diferente Tipu Magma Tolu

Tabela Divizaun Magma

Tabela ne’e hatudu mai ita kona ba diferensa husi tipu magma tolu nebe iha.

• Tipu magma Bazaltico – tipu magma ida ne’e nia bele forma ba fatuk sira hanesan Bazalto no fatuk Gabro, karik magma ne’e hamalirin nia-an iha rai okos mak nia sei forma ba fatuk Gabro no se karik magma ne’e sa’e liu mai iha rai leten, nia sei forma ba fatuk Bazaltu, tipu magma ida ne’e nia kompozisaun silika entre 45 – 55 %, baibain ema hanaran nia magma Asidas nia riku iha elementu kimiku sira hanesan Ferru (Fe), Magnesiu (Mg) no Kalsiu (Ca) no nia menus iha elementu kimiku sira hanesan Potasiu (K) ho Sodiu (Na), tipu magma ida ne'e nia forma ho temperatura entre 1000^oC to’o 1250^oC ne’e katak nia forma iha temperatura ne’ebe aas liu, kuandu nia temperatura aas maka nia Viskosidade menus (haree iha karakteristika magma nian), tamba impaktu husi viskosidade nebe menus maka nia kontein elementu volateis mos ki’ik liu entre 0,3 até 3% de’it kompara ho sira seluk.
• Tipu magma Andezitiku – tipu magma ida ne’e nia bele forma ba fatuk sira hanesan Andezitiku no fatuk Dioritu, karik magma ne’e hamalirin nia-an iha rai okos mak nia sei forma ba fatuk Dioritu no se karik magma ne’e sa’e liu mai iha rai leten maka nia sei forma ba fatuk Andezitiku, tipu magma ida ne’e nia kompozisaun silika entre 55 – 65 % signifika magma ida ne’e nia kompozisaun aas liu magma bazaltika no la aas liu magma riolitiku, tamba ne’e mak ema hanaran nia magma intermediariu, magma ne’e rasik nia kontein mediu husi elementu kimiku sira hanesan Ferru (Fe), Magnesiu (Mg), Kalsiu (Ca), Potasiu (K) no Sodiu (Na), tipu magma andezitiku nia forma ho temperatura entre 800^oC to’o 1000^oC ne’e katak nia forma iha temperatura ne’ebe mediu ladun aas liu no ladun baixa liu, kuandu nia temperatura ne’e mediu maka nia Viskosidade mos mediu, tamba impaktu husi viskosidade nebe mediu maka nia kontein elementu volateis mos mediu.
• Tipu magma Granitiku - tipu magma ida ne’e nia bele forma ba fatuk sira hanesan Riolito no fatuk Granito, karik magma ne’e hamalirin nia-an iha rai okos mak nia sei forma ba fatuk Granito no se karik magma ne’e sa’e liu mai iha rai leten, nia sei forma ba fatuk Riolito, tipu magma ida ne’e nia kompozisaun silika entre 65 – 75 %, dalabara magma ida ne’e ema hanaran magma Bazika, nia riku iha husi elementu kimiku sira hanesan Potasiu (K) ho Sodiu (Na) no nia menus iha elementu kimiku sira hanesan Ferru (Fe), Magnesiu (Mg) no Kalsiu (Ca), tipu magma granitiku nia forma ho temperatura entre 650^oC to’o 800^oC ne’e katak nia forma iha temperatura ne’ebe menor liu, tamba nia temperatura ki’ik maka nia Viskosidade sei aas, tamba impaktu husi viskosidade nebe aas maka nia kontein elementu volateis mos barak liu entre 2 até 20% kompara ho sira seluk. 

Nahhhhh.... ida ne'e mak tipu tolu husi magma ne'ebe ita aprende ona.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu.......

Kontinua lee

Magma

    Dalaruma iha ita nia moris loro-loron ita sempre haree no rona, ema koalia ka ema hatudu liu husi Jornal no Media sira kona ba Ahi ne'ebe akontese iha foho tutun, ka foho nebe nakfera ho ahi lakan, baibain akontese barak iha nasaun sira hanesan Nasaun Vizinu Indonesia, ema barak bolu Gunung Berapi ka Vulkanika.

    Nahhhh....buat sira nee hotu akontese tamba impaktu husi buat ruma, buat ne'e mak ema bolu baibain Magma. Saida los mak magma?....

    Magma hanesan materiais kental ka been no kompostu husi fuzaun silikatu ninian ida ne’ebe ho nia karakteristika movel ho nia manas por volta de 650oc – 1400oc (ka bele liu ida ne’e, depende referensia nebe iha) nebe ita bele hetan iha interior rai nian ka rai laran. Magma mos mostra ho materiais oioin hanesan bee, elementus volateis sira ka elementus sira nebe sei krese ba nudar kristal sira. Diferente ho lava, Lava mak magma ne’ebe sa’e liu ona mai iha rai leten.

Bainhira magma sa'e mai iha rai leten, nia sei sulin tuir rai leten.

Karakteristika prinsipal sira husi magma

    Karakter magma mak propriedade prinsipal ida ne'ebe reprezenta magma ne'e rasik, iha karakteristika lubuk ida husi magma mak hanesan:

• Temperatura bele atinje to’o 650^oC – 1400^oC, kuandu temperatura aumenta magma ne’e sei menus nia viskozo ka nia kental;
• Temperatura magma nian ne’ebe ita ema assesu, nia temperatura ka nia manas ki’ik liu kompara ho temperatura real magma nian;
• Magma ne’e rasik la’os likidu de’it maibe nia mos hatudu-an hanesan kental kompara ba mai hanesan mos susu-been;
• Viskozidade magma – ne’e hanesan propriedade husi subtansia nebe oferese ba magma atu halo magma nia movimentasaun ka nia mobilidade;
• Magma ne’e bele halo movimentu liu husi nia enerjia rasik ou bele mos passivamente husi forsa tektonika nebe impaktu ba nia iha rai okos;
• Viskosidade magma ne’e sei diminui bainhira temperatura aumenta (aumenta manas = fluido ka kentak hetok aumenta).

Oinsa mak magma ne’e forma

    Magma ne’e maioria forma liu husi fuzaun parsial nebe akontese iha parte astenosfera, maibe prossesu ne’e mos bele akontese mos iha nivel superiores husi mantu ninian ka baze husi krosta (Zona inferiores husi litosfera).

Atu hatene kle’an liu kona ba prossesu ne’e ho nia profunidade bele haree liu husi aspetu tolu hanesan:

• Kuandu temperatura iha rai okos maka manas liu ona, maka temperatura ne’e rasik sei halo nabeen tiha fatuk ida, ita kuandu halo komparasaun katak rai ne'e nia kle'an 1 km ba kraik nia aumenta manas ho temperatura 30 oc – ne’e mak ema hanaran Gradiente geotérmika;
• Kada fatuk tolu nebe iha nia pontu fuzaun diferente ba malu;
• Temperatura fuzaun husi fatuk sira ne’e depende ba presaun no nia konteudu husi bee nebe nia konten – ka baibain ema hanaran Kurva husi fuzaun.

Magma nia orijem

    Magma nia orijem ne'e ita koalia kona ba hun husi magma ne'e, oinsa magma ne'e mosu mai iha rai leten. Liu husi buat tolu nebe importante mai ita atu termina kona ba magma nia orijem.

1. Dekompressaun (pressaun) – kuandu akontese konveksaun entre mantu bele halo materiais sira iha rai okos sa’e mai iha rai leten iha nebe kuandu presaun ida tun. Kuandu presaun diminui maka sei provoka fuzaun ba materiais sira iha astenosfera;
2. Perturbasaun Ternika ka temperatura (Manas) – kuandu temperatura aumenta iha krosta kontinental liu husi intruzaun husi magma bazaltiku rua, konserteza fuzaun ne’e tenki akontese iha krosta kontinental;
3. Bee (H₂O) – kuandu prezensa husi bee ruma bele halo diminuisaun ba prossesu fuzaun iha fatuk ruma. Iha limite konvergente iha krosta oseanika bazaltika ninian.

KOMPOZISAUN MAGMA

    Dalabarak ita koalia kona ba magma, maka ita hotu hatene maka kompozisaun silika bazeia nia definisaun iha leten.

    Maibe haree ba realidade magma nia kompozisaun variedade tebes, alem husi elementu Silisiu (Si) ho Oxigenio (O) nebe forma ba Silika (SiO₂) iha mos elementu sira seluk mak hanesan:

• Alumni (Al);
• Kalsiu (Ca);
• Ferru (Fe);
• Magnesiu (Mg);
• Sodiu (Na);
• Potasiu (K);
• Manganes (Mn);
• Titânio (Ti); no 
• Fosforu (P).

Divizaun Magma, bele buka mos Refensia seluk kona ba nia Persentagem kada elementu.

TIPO HUSI MAGMA

    Ema halo klassifikasaun Magma nee bazeia ba buat importante rua, mak bazeia ba nia profunidade ka nia kle'an no ida seluk mak magma nia Orijen ka kompozisaun.

1. Bazeia ba profunidade, magma klasifika ba iha tipu rua mak hanesan:  Magma Primaria no Magma Sekundaria.

• Magma primaria – nia orijin iha rai ho profunidade ne’ebe kle’an liu iha parte manto superior, nia ho temperatura ba halo kristalizasaun ka halo toos nia-an ho temperatura 700^oC – 1300^oC, magma ne’e menus liu iha elementu volateis sira;
• Magma sekundaria – tipu magma ida ne'e nia rezulta husi materiais iha rai nebe hola parte iha okos husi krosta rai nian, nia temperatura ba halo kristalizasaun 400^oC – 1000^oC, magma ne’e kompostu husi elementu volateis nebe barak.

    2. Bazeia ba nia origem no nia kompozisaun, magma ema klasifika ba iha tipu tolu mak hanesan: Magma Bazaltika, magma Granitika no Magma Andezitika.

• Magma Bazaltika – hanesan magma ida nebe orijin husi mantu iha parte mantu superior husi rai nian, magma ne’e akontese tamba ho fuzaun ne’ebe maka’as, kompostu prinsipalmente husi elementu Ferro no Magnesiu hanesan iha mineral Olivina no Piroxena. Dalarak magma ne’e mak bele forma ba fatuk sira hanesan Bazaltu ho Gabro;
• Magma Granitika – hanesan mos magma riolitiku, magma ida ne’e akontese dalabarak liu iha zona subduksaun, magma ne’e bele forma ba fatuk sira hanesan Fatuk Granitiku no Riolitiku;
• Magma Andezitika – hanesan mos magma dioritiku, magma ida ne’e akontese dalabarak liu iha zona husi kolizaun plaka tektonika ka plaka soke malu. Magma ne’e dalabarak liu forma ba fatuk sira hanesan Dioritu ho Andezitu.

Tipu Magma no nia kompozisaun.

Esplikasaun kona ba Tabela ne'e klick iha nee.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu...

Kontinua lee

FATUK OU ROCHA

    Mundu ne’e forma nakonu tebes ho fatuk, até ohin loron buat hotu ne’e ita halo mos sempre presiza fatuk liuliu liga ho area Enjiñaria sira. Los dunik, ita boot sira hatene ona kona ba Fatuk ka Rocha.

Rochas hanesan mos fatuk, nia diferente iha termu linguajem ninian.

Rochas ka fatuk ne’e hanesan materiais solidu ka materiais toos ida, ne’ebe kompostu prinsipalmente husi Mineral ida ou rua ba leten. Materia ka disiplina ne’ebe koalia espesifiku ba nia mak Petrologia mai husi lian latin, petro katak Fatuk no Logia katak Siensia ka estuda.

Bazeia ba origem husi Fatuk, maka fatuk sei klasifika ba iha tipu ka grupo boot Tolu, mak hanesan: Fatuk Igneu, Fatuk Sedimentariu no Fatuk Metamorfika.

Distribuisaun fatuk sira iha rai leten.

Hafoin haree tiha introdusaun simples ne’e, mai ita haree tipu fatuk tolu ne’e ida-idak.

FatukIgneu

    Fatuk Igneu mai husi lian Latinu Ignis nebe ho signifikadu Fogo ka ahi nebe forma liu husi luiquidu ida nebe iha rai okos nebe hanaran Magma. Tamba ne’e, fatuk igneu hanesan fatuk ida ne’ebe forma liu husi magma nebe sofre prossesu Solifidikasaun (haloo toos) nia-an. Bainhira magma ida sa’e mai iha rai leten liu husi atividade vulkanika, magma sira ne’e hamalirin nia-an no sei sai toos no forma ba fatuk Igneu sira. 

    Rocha ka fatuk Igneu ne’e rasik ema klasifika ba iha tipu oin rua, bazeia ba nia prossesu formasaun, tipu rua ne’e mak: Fatuk Igneu Extrusiva no Fatuk Igneu Intrusiva. Diferensa ne’e iha nebe?.....

• Fatuk igneu extrusiva baibain ema bolu mos hanesan fatuk Vulkanismu ne’e katak fatuk igneu nebe forma liu husi lava nebe hamalirin nia-an ka sofre prossesu solidifikasaun kontaktu direitamente ho Superfisie ka anin (atmosfera) sira iha rai leten;
• Fatuk igneu intrusiva baibain ema bolu mos hanesan fatuk Plutonika ne’e katak fatuk igneu nebe forma liu husi magma nebe hamalirin nia-an iha rai okos nebe hetan kontaktu ho fatuk sira seluk, prossesu ne’e akontese tamba magma balun nebe la konsege sa’e liu mai iha rai leten.

Magma nebe halo malirin nia an no sei forma ba fatuk igneu.

Fatuk sedimentariu

    Fatuk sedimentariu mai husi liafuan latinu sedimentum katak ida nebe hamout-an iha rai okos, tamba ne’e fatuk sedimentariu hanesan fatuk ida ne’ebe forma liu husi restu husi fatuk ne’ebe existe tiha ona hanesan: Fatuk Igneu, Fatuk Metamorfika no fatuk Sedimentares rasik. Bainhira fatuk sira nebe existe tiha ona ne’e mak sofre prossesu METD-D ba iha basia sedimentariu ka fatin nebe mais baixa maka nia sei forma ba fatuk Sedimentariu, prossesu METD-D ne’e katak prossesu “Meteorizasaun, Erozaun, transporte, Dipozisaun no Diagenese. Liu husi prossesu lima ne’e mak sei forma ba fatuk sedimentariu ida, maibe la’os tipu husi fatuk sedimentariu hotu-hotu mak forma husi prossesu lima nee hotu, balun lae. Hanesan tipu fatuk sedimentariu Quimiogenika sira nebe liu husi prossesu evaporasaun. Fatuk sedimentariu konstitui 5% ba iha volume rai nian maibe nia kobre kuaze 75% iha superfisie rai nian kompara ho fatuk Igneu ho fatuk Metamorfika. 

Distribuisaun fatuk sedimentariu nebe forma.

    Haree ba nia origem no nia prossesu forma, maka fatuk sedimentariu nakfahek tipu tolu mak hanesan: fatuk sedimentariu Detritika, fatuk sedimentariu Biogenika no fatuk sedimentaiu Quimigenika.

• Fatuk sedimentariu Detritika ne'e katak fatuk sedimentariu nebe forma liu husi restu fatuk sira nebe existe tiha ona liu husi sedimnetu fatuk seluk nian nebe sofre prossesu METD;
• Fatuk igneu Biogenika ne'e fatuk sedimentariu nebe forma liu husi restu seres vivo sira ka buat moris sira hanesan Animal no ai-horis sira nebe hetan prossesu transportasaun ba diposita nune'e nia sei forma ba fatuk sedimentariu biojenika;
• Fatuk sedimentaiu Quimiogenika nee hanesan fatuk sedimentariu nebe forma liu husi prossesu evaporasaun nebe akontese dalabarak iha tasi laran nebe kontrola maksimu husi klima nebe akontese.

Fatuk metamorfika 

    Fatuk metamorfika mai husi lian latinu, nakfahek ba liafuan rua, mak hanesan: Meta no morfos, meta katak Mudansa no morfos katak Forma. Tamba ne’e fatuk metamorfika hanesan fatuk ne’ebe forma liu husi fatuk nebe halo mudansa ba nia karakter no nia kompozisaun liu husi dalan temperatura no pressaun nebe aas. 

Fatuk Metamorfika nia forma.

    Haree ba nia forma no nia estrutura, fatuk Metamorfika klassifika ba iha tipu tolu mak hanesan: Metamorfika kontaktu, Metamorfika dinamika no metamorfika rejional.

• Rochas ka fatuk metamorfika Kontaktu ne’e katak fatuk metamorfika nebe forma iha temperatura nebe aas, katak fatuk nebe forma kontaktu direitamente ho magma nebe iha rai okos;
• Fatuk metamorfika dinamika ne’e katak fatuk metamorfika nebe forma husi pressaun nebe aas dalabarak iha zona nebe akontese pressaun aas;
• Fatuk metamorfika rejional ne’e katak fatuk metamorfika nebe forma fatin nebe hetan presaun no temperatura nebe aas, dalabarak fatuk ida nee forma iha area sira hanesan zona subduksaun sira.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu...

Kontinua lee

 PLAKA TEKTONIKA

    Plaka tektonika ohin loron sai nudar liafuan famozu ida ne’ebe dalabarak ema ko'alia iha sira nia ibun no haree iha ema hakerek liliu iha siensia nebe ko'alia kona ba rai, dalabarak ema koalia atividade Tektonika, Plaka Tektonika soke malu, maibe dalaruma ita seidauk komprende saida los mak plaka Tektonika ne rasik?.....Nahhhhhh…Artigu tuir mai sei koalia kona ba perguntas nee.

Plaka tektonika nia distribuisaun.

    Ita hotu hatene katak, plaka tektonika hanesan teoria ida ne’ebe mak importante liu iha kampu Jeolojia hodi halo esplikasaun klaru ba evidensia sira kona ba movimentu balun ne’ebe akontese naturalmente iha litosfera ho eskala ne’ebe boot.

    Konseitu husi plaka tektonika ne’e hahu propostu husi D. P. Mckenzie ho R. L. Parker ho nia artigu nebe nia halo publika ho titulo “The North Pacific: an example of tectonics on a sphere”. No mos husi W. J. Morgan nebe publika nia artigo ida ho titulo "Rises, trenches, great faults and crustal blocks". Ideia ne’e bazeia ba litosfera, hanesan ita hatene katak, interior rai ne’e forma husi kamada importante rua mak hanesan: iha leten ita hanaran kamada Litosfera no iha kraik husi kamada lirosfera ita hanaran kamada Astenosfera. Ideia sira ne’e bazeia husi Litosfera katak Plaka tektonika ne’e nakfahek ba iha plaka boot hitu (7) no sira seluk ki’ik, plaka sira ne’e mak hanesan: plaka Pasifiku, plaka Afrika, plaka Amerika do sul, plaka Amerika do Norte, plaka Indo-Australiana, plaka Euro-Aziatiku no plaka Antartika.  Limite ba plaka sira ne’e liu husi falla nebe mak iha hodi separa entre plaka sira ba malu. Plaka sempre halo movimentu iha superficie rai nian, kada plaka sira nee halo movimentu ho diresaun nebe diferente. Halo movimentu ho kleur tebes ho nia velocidade 1 a 18 sentimetro kada tinan.

    Plaka Tektonika ne’e hanesan movimentu ida ne’ebe existe iha crosta rai nian nebe hetan provoka maka’as husi korrente konveksaun ne’ebe existe iha Mantu rai nian iha rai okos. Husi plaka sira ne’e, kuandu plaka rua ka plaka balun mak soke malu, iha ninia limite sira sei rezulta problema sira hanesan formasaun Foho, vulkano ativu no mos sizmu sira.

Korente konveksaun iha Rai okos.

    Movimentasaun plaka ne’e rasik sei nakfahek ba iha tipu movimentasaun tolu, mak hanesan tuir mai ne’e:

• Plaka divergente: movimentasaun plaka rua ne’ebe hasees-an ba malu, dalabarak tipu movimentasaun ida ne’e ita hetan iha parte Zona de riften ninian;
• Plaka konvergente: movimentasaun plaka rua ne’ebe hakbesik-an ba malu, dalabarak tipu movimentasaun ida nee ita hetan iha parte zona de subduksaun ninian;
• Plaka transformante: movimentasaun plaka rua ne’ebe halai kontra malu ne’ebe halo deslokasaun horizontalmente, dalabarak tipu movimentasaun ida ne’e ita hetan iha zona de falla ho tipu falla transformante ninian.

Reprezenta figura ba movimentasaun plaka tolu ninian.

TEORIA SIRA KONA BA PLAKA TEKTONIKA

    Hafoin akompanha tiha Artigu simples ida kona ba Konseitu baziku husi plaka Tektonika, agora mai ita haree fali kona ba teoria balun relasiona ho plaka tektonika.

Nahhhhhhh.......Ita koalia kona ba teoria plaka tektonika, maka sei la halai ses husi teoria ida nebe konesidu tebes husi Alfred Wegener, teoria ne’e ho naran Teoria da Deriva Kontinental.

Teoria da Deriva kontinental ne’e mai husi Sientista joven ida husi Alemão Alfred Wegener iha tinan 1912, ho publikasaun nia livru ida ho titulo "A Origem dos Continentes e Oceanos" (Die Entstehung der Kontinente und Ozeane). Bazeia ba sikun husi kontinente ida-ida, maka iha nia teoria ne’e nia hateten katak, Kontinente sira ohin loron ne’e iha tempu uluk hamutuk ida de’it. Alfred Wegener hasai nia teoria ne’e ho nia argumentu haat (4) hodi haforsa nia teoria ne’e liu husi halo observasaun ba iha kontinente Afrika ho Sul Amerika. Argumentu haat ne’e mak: Morfolojia, Geologia, Paleoklimatika no Paleontologia.

• Morfologia, nia hateten katak karakteristika foho sira iha kontinente Amerika do sul hanesan mos ho foho sira iha kontinente Afrika;
• Geologia, nia hateten katak, Jeolojikamente tipu fatuk sira ne’ebe distribui iha Kontinente Afrika, karakteristika no idade hanesan mos ho fatuk sira iha kontinente Amerika;
• Paleoklimatika, nia hateten katak, Klima ne’ebe akontese iha kontinente Afrika akontese mos iha kontinente Amerika, hanesan mos iha India no mos iha Australia;
• Paleontologia, nia hateten katak, fossil ne’ebe distribui iha Kontinente Afrika, bele hetan mos iha kontinente sira hanesan, Amerika, Antartika no mos Australia.

Alfred Wegener, nu'udar ema Meteorologo ida.

    Fiar katak ita boot sira bele komprende kona ba argumentu haat nee, maibe iha hahusuk ida ne’ebe sai interesante tebes ba iha Wegener maka “Forsa saida mak halo, ikus mai Kontinente sira ne’e bele fahe tiha malu?”… Hahusuk ne’e husu husi ema matenek na’in sira no lahetan resposta direita husi Wegener, maka ikus mai nia teoria ne’e ema barak la uza iha momentu ne’eba. Liu tiha tempu naruk nia laran, iha sekulu da-16 mosu fali ideia ida husi Abraham Ortelius iha nia trabalho Kartografia ida ne’ebe hateten katak “Kontinente sira ne’e hamutuk hela iha tempu passadu”. Hahu husi ne'eba, teoria ne'e buras ona to'o ohin loron.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu...

Kontinua lee

ISTORIA HUSI SIENSIA JEOLOJIA

 Istória no Teoria balun husi Siensia Jeolojia

Ita ko'alia kona ba siensia sira ne’ebe mosu iha mundo ne’e, sempre iha nia istoria rasik, husi istória ne’e mak foin ita sei hatene, oinsa siensia ne'e mosu, se mak na’in ba siensia nee no se mak kontinua ba iha siensia nee to’o mai ohin loron ita sei utiliza nee.

Tuir mai akompanha istoria uitoan kona ba siensia Jeolojia iha tempu nia hahú

Ema Yunani sira iha tinan 2300 liu ba sira hakerek ona artigu balun kona ba fosil, fatuk dahuluk, rai nakfera ka nakdoko (gempabumi) no vulkano (foho ahi). Filosofia nebe konesidu iha momentu neba mak hanesan Aristoteles. Nia hateten katak fatuk ne’e forma tamba impaktu husi fitun no foho sira ne’ebe nakfera nune’e hamosu  fatuk sira tamba hetan manas husi ahi nebe manas. Frank D. Adams liu husi artigo ida ho titulo “Geological Science” katak iha momentu tempu Aristoteles nian, Aristoteles ema hotu tenki respeitu hanesan liurai ba filosofia hotu, tamba ne'e saida mak nia hetan ka saida mak nia hateten nee hanesan lei nebe sai hanesan rezultadu ikus no ema hotu tenki uza no halo tuir.

Nahhhhhh… Hafoin akompaña tiha introdusaun simples ida nee, mai ita haree fali teoria sira tuir mai nee:

Iha teoria rua ne'ebe importante tebes, kuandu ita ko'alia kona ba istoria husi Siensia Jeolojia, teoria rua ne'e mak: Katatrofismo no Uniformitarianismu.

1. Katatrofismu: Katatrofismu hamriik husi matenek na’in ida husi Fransa ho naran Baron Georges Cuvier iha tinan 1810, nia hateten katak iha tempu passadu akontese ona espesies flora (Ai-horis) no fauna (Animal) nebe iha no mate tiha hafoin moris foun fali espesie flora  no fauna  nebe iha hanesan agora. Nia hateten problema ne’e akontese tamba iha tempu passadu nee akontese ona fenomena Katastrofe boot ne’ebe akontese iha Mundo ida ne’e. Teoria ne’e mak ikus mai konesidu ho naran teoria Katastrifismu. 

   

   Baron Georges Cuvier

   
   
2. Uniformitarianismu: Hafoin iha sekulu da-18, hanesan ema hotu hatene katak jeolojia moderna. Ne’e husi matenek na’in Fisika ida husi Skotlandia ho naran James Hutton nia mak nudar aman ba Jeolojia Moderna. Hahu ho nia livru ida ho titulo “Theory of the Earth”. Iha nebe nia hasai estetmentu ida baibain ema jeolojista sira sempre koalia “The prezent is the key to the Past”. Nia hateten katak Akontesementu nebe akontese ohin loron nee hanesan save ka memoria ida husi Passadu. Katak fenomena nebe akontese iha mundu nee sempre bei-beik no kontinuasaun, ikus mai ema hodi koalia tan katak “The present is the key to the Futurre”, katak akontesimentu nebe akontese ohin loron bele kontinua mos ba futuru.

   

   James Hutton
   

Naahhhhhhh……Komprende ona teoria sira nee?.....hmmm…Sientista sira ne’e mesak matenek, bele deskobre tiha buat lubuk ida ne’ebe defisil tebes mai ita atu deskobre, hein fali teoria sira sei tuir tan mai mak ita sei koalia.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu...

Kontinua lee

PROSSESU JEOLOJIKU

Prossesu ka fenomeno geolojiku

Ita hotu hatene katak buat hotu nebe akontese iha mundo ne’e mak liu husi prossesu natureza, ne’e hanesan fenomena geolojiku ida, maibe dalabarak ita lahatene ne’e problema saida no kauza husi nebe!..

Ita koalia kona-ba prossesu jeolojika, ne’e ita koalia kona ba prossesu ida ne’ebe akontese iha rai leten tantu rai okos naturalmente iha nebe la’os provoka husi ema.

Prossesu jeolojika ne'e rasik fahe ba iha parte rua, mak hanesan: Prossesu Endógeno no ida seluk mak Prossesu Exógeno.

Fenomeno Jeolojika, Movimentu Rotasional iha Estrada liga Laklubar

Mai haree, saida mak prossesu rua ne’e?.................

Prossesu Endogeno katak prossesu ida nebe akontese iha rai okos, iha parte ida ne’e ita sei koalia liu kona ba fenomena ka problema jeolojika nebe akontese provokadu husi rai okos.

Problema ka fenomena jeolojika nebe akontese iha rai okos mak hanesan tuir mai ne’e:

• Teramotos ka rai nakdoko;
• Tektonika, liu husi movimentu plaka;
• Sizmiku;
• Plutonizmo ka magma nebe halo intruzaun iha rai okos;
• Orogenesa ka formasaun foho sira (Levantamento);
• Metamorfismo ka presaun no temperatura ne’ebe akontese iha rai okos hodi halo mudansa ba fatuk sira nebe iha rai okos;
• Magmatismo ka foho nebe akontese vulkano no seluk tan.

Tamba saida mak problema ka fenomena sira ne’e hola parte ba iha prossesu endogeno, tamba prossesu sira ne’e akontese naturalmente provoka husi rai okos, la’o husi rai leten. Komprende ona!.... ok, kontinua!...

Prossesu Exogeno katak prosessu ka fenomena nebe akontese iha rai leten ka prossesu geologika nebe akontese iha rai leten ka superficie rai nian nebe hetan provoka naturelmente husi rai leten.

Problema ka fenomena jeolojika nebe baibain akontese iha rai leten mak hanesan tuir mai ne’e:

• Gelo nebe bainhira naben bele fo impaktu ba materiais nebe besik nia, bele provoka erozaun;
• Udan bele hamosu problema oioin hanesan Inundasaun no problema jeolojika sira seluk tan;
• Tasi, ondas tasi nian bele halo rai sira besik tasi ka fatuk sira monu, baibain ema bolu Erosaun “Undercuting”;
• Anin, nebe bele fo mos impaktu ba erozaun sira, hanesan esrozaun ventu sira;
• Klima; no mos
• Atividade ema nian.

Trip Liquica, halo observasaun ba vale ho Rill Erosaun balun nebe akontese
iha estrada ninin ne'ebe impaktu husi sistema terra serie. 

Tamba saida mak prossesu ka fenomena sira ne’e hola parte ba iha prossesu Exogeno, yeahhh…Problema ka fenomena sira ne’e hola parte ba iha prossesu exogeno tamba nia akontese hetan provokadu husi atividade externa ka atividade sira iha rai leten. Barak liu akontese ba iha formasaun fatuk sedimentariu sira.

Ida ne’e mak husi hau nia hatene, karik ita boot sira iha hanoin balun tan bele hato’o liu husi Komentariu...

Kontinua lee